Dầu Tiếng, những góc nhớ.
Xóm nhà thờ Trái Tim*.
Người có nhiều đất-đai nhất ở xóm Nhà Thờ Trái Tim, có lẽ là ông Trùm Thiêu. Khu đất của ông Trùm bắt đầu từ hàng rào hảng Michelin kéo dài tới cổng chánh của nhà thờ Trái Tim,một con đường đá đỏ ngăn-cách đất của ông Trùm và cổng nhà thờ. Ông Trùm có một người con duy-nhất là anh Thông, anh này có hai vợ và lái xe cho hảng Michelin, hai người vợ chuyên cấy rau muống đễ hái bán. Gọi là cấy vì người ta cắm rau muống xuống bùn như cấy mạ. Gọi là Trùm Thiêu, vì ông làm Trùm trong nhà thờ.
Đứng trước cổng nhà thờ Trái Tim, nếu quẹo phiá tay phải thì con đường dẫn ta tới cầu Tàu, qua cầu Tàu là cầu Con, qua cầu Con thì tới Bến Củi. Đi xa hơn nửa thì tới ngả ba Truông Mít. Từ ngả ba Truông Mít quẹo trái là đi Bời Lời, Trảng Bàng, quẹo phải thì đến Vên Vên, Cầu Khởi là hai đồn-điền cao-su, xa hơn là Tây Ninh. Bến Củi cũng là đồn-điền cao-su, nhưng Dầu Tiếng là đồn-điền cao-su lớn nhất ở vùng này.
Giàu nhất ở xóm này là ông Đinh Văn Mỵ, ông làm gác-dang ca đêm ở nhà Xẹc. Mổi tối ông ngũ trên chiếc ghế bố ở hành-lang, ban ngày ông là thầu xây-dựng. Có lẽ ông là thầu xây-dựng duy-nhất ở Dầu Tiếng. Ông có 3 vợ sống chung một nhà. Khi đã trỡ nên giàu-có, ông nghĩ làm gác-dang nhà Xẹc.
Cạnh nhà ông Mỵ là nhà ông Đinh Văn Yến, có tên khác là Xả Tít. Ông Yến có hai vợ trong nhà, chuyên nghề cấy-hái rau muống. Theo lời mọi người thì ông Yến, ông Mỵ và ông Ba Nhương là anh-em.
Nhân-vật quan-trọng nhất xóm này là Cha Sở, cha ở trong ngôi nhà có tường rào vây kín, cách nhà thờ vài trăm mét.
Đông con nhất xóm là ông Cai Củ.
Ông nói giọng miền Trung rất nhẹ, các con ông nói giọng Nam có chút xíu âm-hưỡng miền Trung. Ông độc-quyền nghề đóng-đáy trên khúc sông từ cầu Tàu trỡ lên ngọn. Ông thuê hai người giúp việc là anh Tâm và anh Tề, em của hai anh này là anh Hưu có thời-gian là bạn của tôi.Chị Ba Cường là người bán cá cho cha mình. Tôi chỉ biết từ chị Ba Cường tới anh út Mười, người thứ nhất và thứ nhì thì tôi không biết. Vào mùa Hè, bến sông Cai Củ là nơi bọn trẻ con ra tắm mát và chơi-giỡn.
Cha Sở, ông Trùm Thiêu, ông Mỵ, ông Xả Tít, ông Cai Củ là năm người nỗi bật nhất xóm này.
Cũng tại cổng nhà thờ Trái Tim, quẹo trái là ra ngả ba Cai Thanh, sát vách nhà Cai Thanh là tiệm hớt-tóc của ông Điển. Góc đối-diện góc Cai Thanh là nhà ông Ba Nhương, ông này có hai vợ, giống ông anh là Đinh Văn Mỵ có 3 vợ, môt người anh khác là Đinh Văn Yến cũng có hai vợ. Bên kia ngả ba đường là trụ-sở Phong Trào Cách Mạng Quốc Gia. Đây là ranh-giới cuối của xóm nhà thờ Trái Tim, ra khõi đây là thuộc về xóm khác.
Xóm Nhà Thờ Trái Tim cũng bị kiếp-nạn Việt Cộng nhưng nhẹ hơn xóm Chùa Ba Lung.
Chĩ có ba người phãi “Hi-sinh cho cách-mạng”. Đó là anh Am, anh Tý và vợ của anh Am. Họ là hai con trai và con dâu của ông bà Xiềm.
* Mặt tiền của nhà thờ có đắp nỗi hình chúa Dê Su, trên ngực ngài có trái tim màu đỏ, phía trên trái tim là một ngọn lửa, có một vòng gai nhọn bao quanh trái tim. Người ở đây gọi nhà thờ Trái Tim là do nơi cái hình đắp nỗi này.
Xóm chùa Ba Lung.
Từ ngả ba Cai Thanh, nếu quẹo phải thì ra Cổng Bo, xóm Ba Rắc và Xóm Chợ, quẹo trái là xóm Bàu Sình cũng gọi là xóm chùa Ba Lung. Ông Ba Lung là chủ chùa Hoa Nghiêm, tên ông là Trần Kim Dong, trong số 6 người con của ông tôi biết hai người là Trần Kim Đồng và Trần Kim Chi, hai anh này đi theo Việt Cộng. Trong một đêm lẽn về thăm nhà và lấy đồ tiếp-tế, hai anh và đồng-đội lọt vào ổ phục-kích của lính VNCH ngay trước sân chùa. Kết-quả, một số xác chết bị bõ lại, trong đó có Kim Đồng và Kim Chi.
Ở khu-vực thị-trấn Dầu Tiếng có năm ấp và một xả. Xả Định Thành chính là thị-trấn Dầu Tiếng, xả này có năm ấp là 1,2,3,4, và 5.
Ấp 4 có 3 xóm: Xóm nhà thờ Trái Tim, xóm chùa Ba Lung (Xóm Bàu Sình) và xóm Các Thầy ở Cổng Bo. Trong 3 xóm thì xóm ‘Bàu Sình Chùa Ba Lung’ là hẻo-lánh nhất. Xóm này là xóm của Việt Cộng, ban ngày mà lính dân-vệ không dám về thăm nhà.
Và cũng chính cái xóm này đã hi-sinh xương máu cho Việt Cộng nhiều nhất.
Ông Ba Lung cống-hiến hai đứa con trai là Kim Đồng và Kim Chi, ông Út Khô Mắm ở kế bên có đứa con-trai-nuôi duy-nhất tên Nam cũng hi-sinh cho Việt Cộng. Ông Phúc ở cạnh ông Ông Út cũng mất 3 con trai là Phúc Truyền Vĩnh. Nặng nhất là gia-đình Bảy Bủng, ông Bảy Bủng và hai đứa con trai là cu Nhị, cu Y với người con rể tên Tân hi-sinh trong rừng cao-su hẻo-lánh, cả năm sau gia-đình mới nhận được tin. Nhà bà Cúc hiến hai con trai là Thọ và Nụ. Anh Thọ này rất gan-lỳ, đã lên đến chức đại-đội-trưởng tức là C-trưởng C 1. Ba anh em Bứt Mứt Rứt nhà ở Hầm Đá cũng đã hi-sinh. Những gia-đình hi-sinh một người thì có nhiều, không nhớ hết. Cũng không thể viết ra cho đủ vì danh-sách sẽ rất dài.
Xóm nhà thờ Trái Tim và xóm chùa Ba Lung là cái nôi tuổi thơ, là kí-ức đầu đời, có lẽ tôi sẽ nhớ mãi cho tới ngày nhắm mắt.
Cầu Tàu.
Cầu Tàu là cây cầu bắc ngang qua sông Sài Gòn nối Dầu Tiếng và Bến Củi. Ở đây là doạn ngọn của sông Sài Gòn nên dòng sông bị hẹp lại.
Qua khỏi Bến Củi là ngả ba Truông Mít. Từ ngả ba Truông Mít, nếu quẹo trái thì đi Bời Lời, Trảng Bàng. Quẹo tay phải thì đi Vên Vên, Trà Vỏ, Cầu Khởi, Tây Ninh.
Cầu Tàu là cầu sắt, mặt cầu lót bằng ván năm phân Tây.
Gọi là cầu Tàu là vì có bến tàu của đồn-điền cao-su Michelin ở gần đó. Gọi là bến tàu nhưng thật ra đó là bến ghe chài với một giàn cần trục dùng đễ lên xuống hàng-hóa. Bến ghe chài này là đầu mối giao-thông của đồn-điền và Sài Gòn. Thường xuyên có vài chiếc ghe chài đậu ở đây.
Cao-su sau khi được sấy chín, xe tãi sẽ chỡ từ nhà máy ra cầu tàu đễ cần trục chuyễn xuống ghe chài chỡ về Sài Gòn. Ở Sài Gòn, đội ghe chài đậu ở bến Cầu Ông Lãnh.
Sau khi giao hàng ở Sài Gòn xong, đội ghe chài sẽ nhận hàng nhu-yếu-phẩm đễ chỡ ngược về Dầu Tiếng. Hàng nhu-yếu phẩm có hai thứ quan-trọng nhất: Gạo và nước mắm. Sau hai ‘anh cả’ này thì mới đến phần anh bách-hóa linh-tinh khác. Ngày Tết thì phãi có bia Larue, nước ngọt BGI và vải đễ may quần áo.
Năm 1960, phong-trào Đồng Khỡi của Mặt-trận giãi-phóng miền Nam đã đánh chiếm kho hàng của Hảng (Đồn-điền cao-su MICHELIN) đễ cướp lương-thực và thuốc men. Họ chĩ chiếm Hảng có vài giờ đông-hồ, khoảng từ 9 giờ tối đến 5 giờ sáng thì họ rút. Trước khi trỡ về với rừng-rú, họ lăn cao-su ra đốt cầu Tàu. Vì quá vội-vàng nên lửa không được mạnh, cầu Tàu chĩ cháy iam-nham vài chổ, xe cộ vẫn qua lại được. Khi đã ỗn-định, người ta thay ván ở những chổ bị cháy.
Vào đêm hôm đó, khi nghe súng nỗ lốp-bốp ở nhiều nơi, cả nhà tôi trãi chiếu trên nền đất mà nằm chịu trận. Và đó là lần đầu tiên tôi nghe tiếng súng nỗ.
Giàn cần trục này được xây dựng rất kiên-cố chắc-chắn, đến nay vẫn còn đứng vững.(Xem hình)
*
Làng.
Đồn-điền cao-su Michelin Dầu Tiếng có 22 làng, từ làng Một tới làng Hai Mươi Hai, riêng làng 6bis dùng làm nhà thương, không có dân ở.
22 ngôi làng này hiện nay đã bị xóa tên, nhà cửa do Hảng xây nên ở những nơi này chỉ còn là lùm bụi.
Hai mươi hai ngôi làng này là do Hảng Michelin bõ tiền ra đễ xây-dựng, là tài-sản của Hảng.
Chủ đồn-điền hiện nay là nhà nước CHXHCN Việt Nam. (Trước kia, chủ-nhân là người Pháp).
Xả.
Xả Định Thành chính là thị-trấn Dầu Tiếng.
Xả có năm ấp là: Một Hai Ba Bốn và Năm.
(Ngoài xả Định Thành còn nhiều xả khác như: Định Phước, Định Lộc, Định Thọ…vv)
Quận Dầu Tiếng thuộc tỉnh Bình Dương.
Thời ông Diệm, Dầu Tiếng đươc đỗi tên là quận Trị Tâm.
Tỗng Thống Ngô Đình Diệm của Việt Nam Cộng Hòa đã có cuộc kinh-lý thăm quận Dầu Tiếng. (Khoảng 1961-1962)
*
Những ‘chứng-nhân’ lớn tuổi hơn tác-giả.
1. Bồn nước của Hảng. 2. Nhà đễ máy bay của Hảng.
3. Giàn cần trục của Hảng. (Cầu tàu) 4. Lô-cốt của Hảng.
